Lateralizacja



Lateralizacja to inaczej stronność ciała, a więc większa sprawność jednej strony ciała od drugiej, która nie ogranicza się wyłącznie do pracy rąk, choć najwyraźniej zaznacza się właśnie w czynnościach manualnych. Występuje ona również w przypadku nóg oraz parzystych narządów zmysłu, zwłaszcza oczu.

Lateralizacja nie zjawia się od razu w postaci gotowej, lecz jest postępującym procesem, kształtującym się stopniowo wraz z wiekiem i ogólnym rozwojem ruchowym dziecka. Za określoną stronność ciała odpowiada przeciwległa półkula mózgowa.

Najczęściej skupiamy się na obserwowaniu, która ręka dominuje u dziecka. Pierwsze objawy dominacji ręki można zaobserwować już u niemowlęcia, począwszy od ok. 6-7 miesiąca życia dziecka. Przewaga jednej ręki nad drugą staje się wyraźna u wielu dzieci około 4 roku życia. Zwykle na przełomie wieku przedszkolnego i szkolnego ustala się lateralizacja czynności ruchowych rąk, która ostatecznego kształtu nabiera w wieku 12-14 lat.

Wyróżniamy następujące rodzaje lateralizacji:

  • jednorodna – prawostronna (przejawia się dominacją prawej ręki, oka i nogi, świadczy o dominacji półkuli lewej) lub lewostronna (przejawia się dominacją lewej ręki, oka i nogi, świadczy o dominacji półkuli prawej);
  • niejednorodna (inaczej zwana skrzyżowaną) – polega na wyraźnej czynnościowej przewadze narządów ruchu i zmysłu, ale nie po tej samej stronie, a po obu stronach ciała;
  • nieustalona – brak ustalonej dominacji poszczególnych narządów ruchu i zmysłu.

Jeżeli zauważamy, że nasze dziecko:

  • posługuje się sprawnie obiema rękami – na przemian pisze, rysuje ręką lewą i prawą, nie preferując żadnej z nich;
  • cechuje słaba sprawność manualna, której może towarzyszyć ogólna niezręczność ciała;
  • ma trudności w orientacji w stronach swojego ciała;
  • ma trudności w określaniu kierunków przestrzennych

możemy podejrzewać zaburzenia w procesie lateralizacji.

Obserwacje, bądź wątpliwości warto skonsultować z pedagogiem lub psychologiem.

Jako że lateralizacja jest integracyjnym procesem rozwoju – również i na tym polu możemy wspomagać rozwój naszego dziecka. Oto kilka prostych zabaw, ćwiczeń, dzięki którym dzieci lepiej poznają i będą różnicować stronę lewą od prawej, będą swobodniej orientować się w schemacie własnego ciała oraz w kierunkach przestrzennych, a także mogą doskonalić percepcję wzrokową i koordynację wzrokowo – ruchową, oraz zdolności manualne.

  1. Orientacja w schemacie ciała:
    • podaj mi proszę zabawkę, która leży po lewej stronie, dotknij prawego ucha, pokaż lewe oko, co widzisz po swojej prawej stronie, itp.;
    • zdalnie sterowany miś: dziecko bawi się misiem, a my wskazujemy mu drogę do skarbu: misiu, idź dwa kroki w lewo, teraz prosto, a teraz skręć w prawo i idź aż do poduszki, zobacz – co jest za poduszką?;
    • chwytanie/rzucanie piłki raz lewą, raz prawą ręką (ze wskazaniem).
  2. Percepcja wzrokowa:
    • układanki, puzzle, rozcinanki, które składamy z elementów w całość;
    • zauważanie różnic i podobieństw pomiędzy podobnymi ilustracjami, zdjęciami;
    • układanie wg wzoru;
    • komponowanie własnych wzorów;
    • zabawy plasteliną, ciastoliną – modelowanie.
  3. Koordynacja wzrokowo-ruchowa:
    • kreślenie w powietrzu kształtów geometrycznych, liter, cyfr;
    • kreślenie linii poziomych, pionowych, ukośnych, kształtu koła;
    • rysowanie tzw. leniwej ósemki;
    • rysowanie, malowanie na dużych arkuszach;
    • wypełnianie konturów;
    • rysowanie po śladzie – tzw. ćwiczenia grafomotoryczne;
    • obrysowanie, rysowanie z wykorzystaniem szablonów wewnętrznych i zewnętrznych;
    • malowanie palcami, z wykorzystaniem obu rąk;
    • wycinanie nożyczkami;
    • nawlekanie korali, makaronu, słomek, itp.
  4. Zdolności manualne:
    • wydzieranki papierowe;
    • nawijanie nici na szpulkę;
    • zbieranie małych elementów, np. grochu, koralików – np. segregowanie wg koloru itp.

Wspomniane ćwiczenia grafomotoryczne, które rozwijają koordynację wzrokowo – ruchową oraz precyzję ręki można odnaleźć w takich opracowaniach, jak np.

Obie przytoczone pozycje opatrzone są wstępem metodycznym i zawierają wiele ciekawych obrazków do obrysowywania bez odrywania ręki.

W różnicowaniu stron lewej i prawej oraz kształtowaniu orientacji w schemacie swojego ciała, jak i w przestrzeni, pomocne są uwielbiane przez dzieci wierszyki, które ilustrujemy ruchem, jak np.:

Tu są oczy, tu jest nos,
Tędy czasem płaczę w głos,
Są policzki, jest i brzuszek,
A tutaj jest mój paluszek.
lub:
...a tutaj jest mój lewy/prawy paluszek.
     po kolei wskazujemy na poszczególne części ciała:
     oczy, nos, buzię, policzki, brzuszek,
     a na koniec zginamy paluszek

Kółko małe, kółko duże,
     rysujemy ręką w powietrzu małe koło, duże koło
Plecy proste, ręce w górze.
     prostujemy plecy, podnosimy ręce
Schyl się w prawo, schyl się w lewo,
     zginamy się w prawo, w lewo
Tak się chwieje w lesie drzewo.

Duży wybór wierszyków i piosenek, którymi możemy bawić się ze swoim dzieckiem bądź z grupą maluchów znajdziemy np. w opracowaniu „W co się bawić z dziećmi? Piosenki i zabawy wspomagające rozwój dziecka”, opr. M. Bogdanowicz (książka + 3 płyty CD). W przypadku dzieci najmłodszych możemy orientacyjnie określić proces lateralizacji, poprzez ukierunkowaną zabawę, obserwując, która ręka, oko i noga zaczynają dominować u małego dziecka.

Dla dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym można przeprowadzić badanie w oparciu o test i obserwację, za pomocą których pedagog czy psycholog może sprawdzić rodzaj i stopień lateralizacji dziecka, a także podpowiedzieć szczegółowe propozycje odnośnie ćwiczeń i zabaw wspomagających ten ważny proces.

Opracowanie Agnieszka Sadowska

(Informacje zaczerpnięto ze strony http://www.berek.pl/centrum/b05.html